ИНСОН РУХИЯТИГА
САЁХАТ
МЕН ИНСОНМАН
Калб нима? У инсоннинг кайси жойида
жойлашган, унинг инсон вазнида огирлиги борми ё шунчаки рухий атамами?
Муштарийларимиз саволидан.
Лаъл бир тош, гул бир ўсимлик, ари эса бир
хашаротдир. Иблис бир шайтон, Ғома бир жин, Жаброил (а.с.) эса бир фариштадир.
Мен бир инсонман. Ўз турини намоён киладиган бу борликлар орасида менинг ўрним
канака? Кимман ва Ким учунман?Бу саволга жавоб топиш учун диний илм ва фалсафа
фани изланишлари натижасини олиб карайлик.
«Нафсини билган
Роббини билади». Одам шундай экан, мен аввало ўзимни билишим лозим.
Роббимни билмок ва дунёдаги ўрнимни аникламок учун ўзимдан бир калит каби
фойдаланмогим лозим. Атрофимдаги хамма нарсани факат ўшандагина (англаб) била
оламан. Зеро караладигандан кўра «караш» ахамиятли.
Ўзимни танисам «инсон»ни
хам таниган хисобланаман.
Мен бир инсонман. Борлик базми атрофимда
парвонадир. Жаброил мен учун Роббимдан хабарлар келтиради ва хабар олиб боради.
Иблис мен учун Роббига душман бўлди. Ҳома каби кўринмас мавжудот менинг
мансубим бўлмиш «бир гўзал инсон»га
уммат бўлди ва шу билан шарафланди. Лаъл менинг илтифотим Билан киймат козонди.
Гул эса бир онлик назарим учун табассумда. Ари менга хизмат килиш учун асал
йигади.
Аслим тупрок, аммо рухим кўринмас
фазоларда учади. Гайб билан шаходат менда умумлашади, маъно ва мода менда
бирлашади. Жаноб хам кул хам (менман) ўзимман. Жахоннинг султониман, аммо Унинг
кулиман. Энг юксак чўккиман, танланганман. Энг юксак погонаман. Елкамда
устунлик нишони такилган, бошимда порлаб турган эса акл нуридир.
Ўз-ўзимга эса хеч нарса эмасман. Борлигим,
вужудим бир соя, ўзимдагиларга «менман» дейишим
эса бир фахмдан иборат, холос. Менда нимаики бўлса барчасини у берди. Мен,
Унинг учун борман. Илмим, иродам ва кудратим хуллас барчаси Роббимдан. Мен
Маъбудимга куллик килмок учун бу ердаман. Ожизлигимни билиб кудратига
сигинаман, заифлигимни кўриб кувватига таянаман, факирлигимни англаб рахматига
ишонаман, кусуримнинг фаркига бораман ва авфини истайман.
Мен хазина изловчиман, сирлар ўлкасининг
йўловчисиман. Унинг йўлидаман, У биланман ва Унга бораман. У йўлнинг боскичлари
хам ковушмок, хамда айрилмок. Хар кадамда минг изтироб ва минглаб лаззат
тотаман. Бир ерда тура олмайман, етар дея олмайман, гафлат ўлдиради мени.
Йўл тахликаларга тўла. Бу сирлар ўрмонининг
хар бир дарахти оркасида душманларнинг бир пистирмаси бор. Нафсим жонимнинг
душманлари билан хамкорликда. Мен Унга бормокни истарканман Иблис мени алдаб ўз йўлида юритмокни истайди.
Олдимда бориш мумкин бўлган охирги нуктага
кадар элтувчи бир Рахбарим, илмда маърифат йўлларини таърифловчи сўз мўъжизаси
бир Китобим бор. Биламан, кўзим китобда, ўзим изда бўлсам Иблис мени алдай
олмайди.
Бутун эшиклар менда очилади, барча йўллар
мендан ўтади ва Унга элтади. Хам йўловчиман, хамда йўл. хам эшикман, хамда
калит. «Анфусий тафаккур», яъни
ўзликка оид тафаккур мендадир, ўзимга кириб Унга йўналаман. «Афокий
тафаккур», яъни уфкларга оид тафаккур эса менинг (ишим)
фаолиятимдир, ибрат билан дунё китобини ўкийман ва ўкитаман. Хар асар
шеъримдир, газалимдир, хис киламан ва англатаман.Нимага боксам Унинг
сифатларини кўраман. Кай тарафга ўгирилсам Унинг фаолиятига дуч келаман. Кайси
мавжудотнинг сийнасига кулок тутсам менга Унинг гўзал исмларини санай бошлайди.
Менга, «Нега
лаълдан, гулдан ва аридан гап очасан? Тош, ўсимлик ва хашорат шу кадар
ахамиятлими?» дейдилар. «Тафаккур» сирини
билмайдиганларга нимани, кандай килиб тушунтирмок керак? Йўк улар ўз бошича
ахамиятсиз, бунинг фаркига бораман, аммо мени кидираётганимга олиб борадилар,
демак булар керагича ахамиятлидирлар. Муаммоим лаъл, гул ва ари эмас, мен
Роббимни танишга харакат киляпман. У ўзини «асар»лари
оркали танитди, мен хам уни асарлари оркали англатмокдаман. Гул бир Набий эмас,
аммо Роббимдан хабар беради. Китобимнинг оятлари каби Уни танитади, гол тили
билан сассиз гапиради. Мен кулман, кулга ярашадиган ишни килиш харакатидаман.
Лаъл, гул, ари ва умуман барчаси бир ойна, кўрсатадиган маънолари бўлмаса, нима
ахамиятлари бор. Мен фоний, ўткинчи ойналарни эмас, унинг ичидаги бокийни
кўрсатмокдаман.
Мен маъно арисиман. Мавжудотдан мавжудотга,
борликдан борликка учиб асал моддаси йигаман. Ял-ял юлдузларни, тўлкинли
денгизларни, туманли тогларни, эсган шаббодаларни, ёккан ёмгирларни ва табассум
килаётган гулларни йигиб, кўнгил дунёмда «иймон» асалини
тўплайман. Булбул бўлиб «маърифат» иклимига
учаман, Юнус бўлиб «мухаббат» денгизига
шўнгийман. Ердаман, кўкдаман, денгиздаман, тогдаман. Коинот менинг богимдир,
кўнглим тусаганича кезаман. Баъзан Жахон тор келади, Роббимнинг чексиз исм ва
сифатлар оламига равона бўламан.
Абадийликка юрмокдан чарчаган ва мени
бугунга чакирадиганларга шундай дейман:
«Нима,
бу дунёнинг кир сувларида бўгилайми? Бугун бор-у, эртага йўк бўлувчилар билан
машгул бўлайми? Тўлкинни деб, денгиздан воз кечайми? Олмосни ташлаб, шиша учун
жон берайми? Олтин учун бўлса щам, олмосни тарк килганларга аклли дейиладими,
ахир?»
Мендан ерга михланишимни истайсизлар,
фаркига бордингизми, сиз мендан, «мени» истаяпсиз.
Кўлимда бўлмаган нарсани кандай килиб бераман? Мен, ўзимники эмасман, Уникиман.
Хали Усиз хаёт яшалган эмас. Гафлат билан ўтган вакт, умр эмасдир.
Тушунинглар энди, сиз билан бирга
бўлолмайман. Баданимни бердим, рухимни хам бера олмайман. Йўк! Мен абадият
йўловчисиман. Йўловчи йўлига кетмоги лозим!
РУХ
ВА НАФС
Гарблик баъзи рухшунослар нафс билан рухни
аралаштириб, кечириб бўлмас бир хатоликка йўл кўядилар. Табиий холда биздаги
таклидчилар хам айни хатони такрорлайдилар. Натижада эса нафснинг истакларини
худди рухнинг орзулари каби кабул килиб, рухшунослик тизимларини бу нотўгри
асосларга такашгача борилади.
Хуллас,
тавсиялари: «Хеч бир орзуингиздан воз кечманг, ичингизга ютманг,
иложи борича бир оз олдинрок хам таъминланг.» Бу
фикрлар бир карашда тўгридек кўринади. Гунохлар «илмий» асосларга
ўраб, «машруъ» лаштирилади.
Кунимизда бундай бузук эхтиросларига чегара кўймайдиган «илмли
бузуклар» ва «нурли золимлар» кўпаймокда.
Заифлар эзилмокда, маъсумлар кораланмокда ва кўзилар бўриларга рўбарў
килинмокда.
Холбуки, рух
бошка, нафс бошка махлукдир. Иккаласининг айни кишида бўлиши билан бирга,
яратилишидан табиатлари умуман бир-бирига зид. Бириси завк олганида
иккинчиси сикилади. Нафс ёмонликларга мафтун. Лугатида «тўймок» сўзига
жой йўк. Доимо янада кўпрокини истайди. Беадаб, исёнкор ва юзсиз бўлиб, истаги
кондирилгани сайин хаддидан ошади.
Нихоят шундай бир
холатга келадики, инсонга «хаётнинг
гояси завкдан иборат», деган
хукмни беради. Масъулиятдан кочади. Коида, такик ва конунлар унинг энг ёмон
кўрган нарсаларидир. Дин ва ахлокни хам шунинг учун севмайди. Чунки булар
инсонга ўзбошимча эмаслигини, хайвон каби истаган жойида ўтлай олмаслигини,
ибодат учун яратилганлигини эслатади. Аллохга исённинг нонкўрлик
эканлигини тушунтиради.
Рухнинг хам ўзига
яраша озукалари бор. У илм билан етилади ва ибодат билан нафас олади. Тафаккур
билан юксакликка кўтарилади. Махлукотлардаги гайратланарли санъатларни кўриб,
Роббини англамок, ўзига берилган неъматлар учун шукр этмок, унинг энг мухим
гояларидир. Бу йўл билан ўтмиш аламлари ва келажак андишаларидан кутулади.
Таслимият ва таваккул билан хузур-халоватга ковушади.
Аъзолар, бажарган
вазифаларига кўра киймат оладилар. Факат моддий завклар учун кўлланилаётган
кобилиятлар ўз кйматларини йўкотадилар. Рух бу хакикатнинг фаркига боради.
Аклини ва бошка маънавий жихозларини меъдасига ва жинсий хохишларига хизматкор
килганларнинг бахтли бўлишлари мумкинми?
УЛИМ НИМА? ТУГИЛИШ НИМА?
Жанобларнинг
кичикларга кул бўлган холатида саодатдан гапирмок мумкинми?
Биз факатгина
дунёни таниймиз. Дунё ўлчовлари Билан охиратни англамокнинг эса хеч имкони йўк.
Шу кўриниб турган оламни бир Уругга ўхшатсак, охират бунга нисбатан бир дарахт
кабидир. Умрида хеч дарахт кўрмаган фаразий бир шахс дарахтни кандай килиб
тасаввур этади?
Жахолатимиз ўз
узримиздир, хар бир тушунмаган нарсамизни инкор килаверсак, у холда ишонадиган
нима колади?
Онанинг корнидаги
чакалокни аклли деб фараз килайлик. Унинг учун бутун борлик олами ўзи жойлашган
жойдан иборат. Дунёни кўрмаганлиги учун била олмайди. На куёшни, на тупрокни,
на хавони, на хайвонларни ва ўсимликларни танийди. Агар имкон топиб унга дунёни
тушунтирсак, балки инкор этарди. Ўз кичик дунёсига нисбатан коинотнинг буюклиги
ва сон санноксиз имкониятлари уни кўркитиб кўяди. Биз учун «оддий» бўлган
хакикатлар чакалок учун «ишонилмас»дир.
Бизнинг «тугилиш» деб ном берган
ходисамиз, унинг учун «ўлим»дир.
Чунки у, ўз кичик дунёсидан айрилади. Бу айрилик уни ноўрин кўркитади. Агар у
хакикатни билиб, унга ишонса, кўркуви йўколиб, жажжи калби севинчга тўларди.
Чунки у тор оламдан айрилишнинг ўрнига жуда кенг бўлган дунёга келади ва
севгили ота-онасига ковушади. Хилма-хил дунё неъматлари уни кутмокда.
У чакалок она
корнидаги ўзи ва ўз холатини ўрганиб чикиб, фикрласа, дунёнинг борлигини тушуна
оларди ва ишонарди. Чунки кўл, оёк, огиз, кўз, кулок ва хоказо каби аъзолар она
корнида хеч бир ишга ярамайди. Буларнинг бошка бир оламда кўлланишлик учун
яратилганлиги аник. Моддий ва маънавий аъзолар бу тор олам учун берилмаганлиги
кундай равшан.
Аслида ўйлаб
каралса, бизнинг хам бу чакалокдан фаркимиз йўк. Шу дунёнинг «корни»да
яшаяпмиз. Бу дунё, охиратдаги дунёга нисбатан она рахмидан хам тор ва
сикувчирок. Охиратни каёлан тасаввур кила олмаслигимизнинг сабаби хам мана шу
торлик хисобига.
Жанобимиз
Алайхиссалоту Вассалам у дунё хакида, «на кўз кўрган, на
кулок эшитган ва на инсоннинг калбига келган» дея
мархамат киларкан, бу дунё акли билан у дунёни англай олинмаслигига жуда гўзал
ишора килганлар.
Демак, бу
холатдан келиб чикиб, бизнинг «ўлим» дейдиган
ходисамиз охиратдагиларга кўра «тугилиш» ходисасидир.
Кабр йўли оркали дунё корнидан охират ўлкасига борамиз. Вахоланки, Куръон яна
кайта тирилишни исботлашда «илк
яратилишимизни» кўз олдимизга келтиришимизни буюрмокда.
Бир марта
йўкликдан хаёт берган Зот, яна бир бор тирилтира олмайдими?
Инсон хам ўз
кобилиятларини тадкик этиш оркали охиратнинг борлигини англай олади. Сон
саноксиз орзуларимиз, чексиз амалларимиз ва чегарасиз истакларимиз бор.
калбимиздаги овоз «абадий яшашни истайман», дея
хайкирмокда. Бу туйгу жавобсиз бўла олмайди.
Очлик хиссимиз
ейдиган нарсаларимизнинг мавжудлигини кўрсатгани каби, абадият туйгуси хам
охиратнинг мавжуд эканлигини кўрсатади.
Дунёдаги киска
хаётимиз давомида факатгина мингдан бир кисмидан фойдаланган кобилиятларимиз,
мева бермасдан, балки гунча бўла олмасдан кетмокда. Ўлаётганимизда хам яшаш
эхтиросига гарк холатда бўламиз.
Бу хакикатлар
бизга яна бошка бир дунёнинг бор эканлигини англатмайдими?
|